Ενδομητρίωση και περίοδος: Τι ισχύει και τι όχι;

Η ενδομητρίωση είναι μια χρόνια γυναικολογική πάθηση όπου ιστός παρόμοιος με το ενδομήτριο—την εσωτερική επένδυση της μήτρας—βρίσκεται και δρα εκτός της μήτρας. Μπορεί να εντοπιστεί στο εξωτερικό της μήτρας, στις ωοθήκες, στο περιτόναιο, στο έντερο, στην ουροδόχο κύστη, ακόμη και στο κοιλιακό τοίχωμα. Επειδή αυτός ο ιστός «ακολουθεί» τον ορμονικό κύκλο, η φράση ενδομητρίωση και περίοδος αναζητάται συχνά, και δικαιωματικά. Γιατί; Επειδή τα συμπτώματα της ενδομητρίωσης συχνά κορυφώνονται γύρω και κατά την έμμηνο ρύση, αλλά δεν περιορίζονται μόνο τότε. Πάμε να δούμε λοιπόν όλα όσα χρειάζεται να ξέρετε: πώς επηρεάζει την περίοδο, ποια είναι τα τυπικά και άτυπα συμπτώματα και άλλες χρήσιμες πληροφορίες.

Τι ακριβώς είναι η ενδομητρίωση;

Σε έναν φυσιολογικό κύκλο, το ενδομήτριο παχαίνει για να υποδεχθεί πιθανή κύηση και, ελλείψει εγκυμοσύνης, αποπίπτει ως έμμηνος ρύση. Όταν όμως ιστός παρόμοιος με αυτόν του ενδομητρίου αναπτύσσεται εκτός μήτρας, διεγείρεται από οιστρογόνα και προγεστερόνη, διαστέλλεται και μπορεί να αιμορραγεί μικροεστιακά. Επειδή δεν υπάρχει φυσικός «δρόμος εξόδου», το υλικό αυτό προκαλεί φλεγμονή, ερεθισμό και με τον χρόνο δημιουργεί ουλώδη ιστό και συμφύσεις. Έτσι εξηγούνται ο πόνος, οι διαταραχές κύκλου και, σε ορισμένες περιπτώσεις, τα προβλήματα γονιμότητας που αντιμετωπίζει μια γυναίκα με ενδομητρίωση.

Ενημερωθείτε αναλυτικότερα εδώ: Τι είναι η ενδομητρίωση;

Ενδομητρίωση και περίοδος: τι ισχύει

Ο εμμηνορροϊκός κύκλος είναι μια ορμονική «ορχήστρα». Καθώς τα οιστρογόνα ανεβαίνουν στην ωοθυλακική φάση, οι εστίες εκτός μήτρας διεγείρονται και προετοιμάζονται, ενώ κατά την πτώση της προγεστερόνης πριν την έμμηνο ρύση, πυροδοτούνται μηχανισμοί διάσπασης του ιστού. Στο ενδομήτριο της μήτρας αυτό οδηγεί σε φυσιολογική αποβολή αίματος. Στις έκτοπες εστίες, αντίθετα, η διάσπαση συμβαίνει «εσωτερικά», εγκλωβίζοντας αίμα και κυτταρικά υπολείμματα. Ο οργανισμός αντιδρά με φλεγμονή, απελευθέρωση μεσολαβητών πόνου και σταδιακό σχηματισμό ουλώδους ιστού. Έτσι, η ίδια η στιγμή της περιόδου γίνεται και στιγμή κορύφωσης των συμπτωμάτων, χωρίς να αποκλείεται ο πόνος να επιμένει πριν ή μετά.

Ενδομητρίωση και περίοδος: Πώς αλλάζει ο κύκλος

Πολλές γυναίκες με ενδομητρίωση αναφέρουν ότι οι περίοδοί τους κρατούν περισσότερο από το «σύνηθες» πενθήμερο–επταήμερο, με ροή που είναι άλλοτε πιο βαριά και άλλοτε «σπαστή», με κηλίδες πριν ή ανάμεσα στους κύκλους. Η ενδομητρίωση δεν προκαλεί πάντα μεγάλη απώλεια αίματος, αλλά συχνά διαφοροποιεί το μοτίβο: η έναρξη μπορεί να γίνεται με σκούρο καφέ αίμα και το τέλος να «σέρνεται» για μέρες. Η ακανόνιστη αιμορραγία δεν είναι αποκλειστικό γνώρισμα της νόσου, ωστόσο η συσχέτισή της με επώδυνη έμμηνο ρύση και με συμπτώματα που επανέρχονται κυκλικά ενισχύει την υποψία.

Ο πόνος της περιόδου στην ενδομητρίωση

Ο πόνος σπάνια είναι ένα μόνο αίσθημα. Μπορεί να ξεκινά θαμπά μια–δυο μέρες πριν, να κορυφώνεται την πρώτη–δεύτερη ημέρα της ροής και να υποχωρεί αργά. Συχνά «απλώνει» στη μέση, προς τους γοφούς ή το περίνεο, ενώ δεν είναι ασυνήθιστες οι κράμπες που ξυπνούν τη νύχτα. Αν οι εστίες βρίσκονται κοντά στην ουροδόχο κύστη, η ούρηση γίνεται πιο επώδυνη γύρω από την περίοδο· αν υπάρχει συμμετοχή του εντέρου, οι κενώσεις γίνονται πιο ευαίσθητες, με αίσθημα πίεσης ή κολικούς. Η ένταση του πόνου δεν «μετράει» πάντοτε την έκταση της νόσου: μικρές εστίες σε «κρίσιμα» σημεία μπορεί να προκαλούν πολύ ισχυρή δυσμηνόρροια, ενώ μεγάλα ευρήματα κάποιες φορές είναι σχεδόν σιωπηλά.

Συμπτώματα εκτός περιόδου που επηρεάζονται από τον κύκλο

Παρότι μιλάμε για ενδομητρίωση και περίοδος ως δίδυμο, πολλά συμπτώματα επιμένουν και ενδιάμεσα. Φούσκωμα, ναυτία, εναλλαγές διάρροιας–δυσκοιλιότητας, αίσθημα βάρους χαμηλά στην κοιλιά, κόπωση που «χτίζεται» πριν την έμμηνο ρύση και κορυφώνεται στις πρώτες μέρες—όλα τείνουν να ακολουθούν τον κύκλο σαν «σκιά» του. Αυτή η κυκλικότητα είναι κλινικό στοιχείο που βοηθά στη διάκριση από άλλες παθήσεις με παρόμοια συμπτώματα.

Περίοδος μεγαλύτερη από 7 ημέρες και «περίεργα» μεσοκυκλικά επεισόδια

Οι παρατεταμένες περίοδοι είναι συχνό μοτίβο, χωρίς όμως να αποτελούν κανόνα. Εξίσου συχνά αναφέρονται μικρές αιμορραγίες ενδιάμεσα, ειδικά μετά από έντονο πόνο ή μετά από σεξουαλική επαφή. Η ίδια η ροή μπορεί να εμφανίζει «κορυφές» και «κοιλιές», με μια–δυο πολύ βαριές ημέρες και στη συνέχεια σταδιακή ύφεση. Η αξιολόγηση αυτών των μοτίβων σε ημερολόγιο κύκλου προσφέρει πολύτιμες ενδείξεις.

Εφηβεία, αναπαραγωγική ηλικία και περίοδος: πότε να ανησυχήσω

Στην εφηβεία, οι κύκλοι συχνά είναι φυσιολογικά ασταθείς για ένα–δυο χρόνια μετά την εμμηναρχή. Παρ’ όλα αυτά, επίμονη δυσμηνόρροια που απαιτεί συστηματικά ισχυρά αναλγητικά, απουσίες από σχολείο ή δραστηριότητες, ή πόνος που δεν «μοιάζει» με τις τυπικές κράμπες, δικαιολογεί διερεύνηση. Στην αναπαραγωγική ηλικία, ιδιαίτερα μεταξύ 25–40 ετών, η κλασική εικόνα της ενδομητρίωσης γίνεται πιο έντονη: ο πόνος τείνει να προοδεύει με τα χρόνια, οι περίοδοι γίνονται πιο «βαριές» ή πιο «δύσκολες», και οι έξαρσεις συχνά συγχρονίζονται με την ωορρηξία και την έμμηνο ρύση.

Ενδομητρίωση χωρίς ενεργή περίοδο: μπορεί να συμβεί;

Ναι. Ακόμη και αν για κάποιο λόγο οι έμμηνοι κύκλοι είναι αραιοί ή απουσιάζουν, οι εστίες που έχουν εγκατασταθεί μπορούν να παράγουν συμπτώματα χαμηλής έντασης, με φλεγμονώδη δραστηριότητα που δεν σβήνει πλήρως. Σε τέτοιες περιπτώσεις, ο πόνος μπορεί να είναι πιο «σταθερός» με μικρότερες διακυμάνσεις, ενώ συμπτώματα από ουροδόχο κύστη ή έντερο συνεχίζουν να «θυμίζουν» τη νόσο.

Εμμηνόπαυση και περίοδος: τι αλλάζει στη δυναμική

Καθώς η εμμηνόπαυση σηματοδοτεί μόνιμη παύση της περιόδου και σημαντική μείωση των οιστρογόνων, πολλά συμπτώματα ενδομητρίωσης υποχωρούν. Ωστόσο, οι ήδη σχηματισμένες συμφύσεις και οι χρόνιες νευροφλεγμονώδεις αλλαγές δεν εξαφανίζονται απαραίτητα. Η εικόνα συνήθως βελτιώνεται, αλλά η ιστορία της σχέσης ενδομητρίωση και περίοδος αφήνει το αποτύπωμά της με τη μορφή ευαισθησιών που μπορεί να επιμένουν σε μικρότερο βαθμό.

Γονιμότητα και κύκλος: η «σιωπηλή» επίδραση της φλεγμονής

Αν και εδώ δεν εξετάζουμε επιλογές θεραπείας, αξίζει να κατανοηθεί πώς ο κύκλος επηρεάζεται από τη φλεγμονή σε σχέση με τη γονιμότητα. Η χρόνια φλεγμονή γύρω από τις ωοθήκες και τις σάλπιγγες μπορεί να διαταράξει την ποιότητα της ωορρηξίας ή τη σύλληψη, ενώ η περίοδος συχνά καθρεφτίζει αυτή τη διαταραχή με πιο επώδυνα ή ασταθή μοτίβα. Η καταγραφή του κύκλου σε συνάρτηση με τον πόνο και τα γαστρεντερικά συμπτώματα αποτελεί εργαλείο και για τον οικογενειακό προγραμματισμό, επειδή αναδεικνύει πότε τα συμπτώματα γίνονται πιο επιθετικά μέσα στον μήνα.

Διαδικασία διάγνωσης

Η αξιολόγηση ξεκινά πάντα από τη λεπτομερή λήψη ιστορικού με εστίαση στο πώς η περίοδος έχει αλλάξει με τον χρόνο, ποια ημέρα του κύκλου εμφανίζεται ο πόνος και πότε κορυφώνεται. Η γυναικολογική εξέταση μπορεί να δείξει ευαισθησία ή μειωμένη κινητικότητα της μήτρας, ενώ το υπερηχογράφημα ανιχνεύει κυρίως ενδομητριώματα στις ωοθήκες και λιγότερο τις επιφανειακές εστίες. Η μαγνητική τομογραφία βοηθά σε επιλεγμένα σενάρια εν τω βάθει νόσου. Παρόλα αυτά, η οριστική τεκμηρίωση βασίζεται στη λαπαροσκόπηση με άμεση όραση—γεγονός που εξηγεί γιατί η ενδομητρίωση συχνά παραμένει «αόρατη» για χρόνια όταν εξετάζουμε μόνο την περίοδο και τις απεικονιστικές μεθόδους.

Εδώ είναι σημαντικό να γίνει μια επισήμανση. Οι γυναίκες είναι πολύ σημαντικό να αναζητήσουν ποιος είναι ο καλύτερος γιατρός για ενδομητρίωση και να δώσουν έμφαση στους γυναικολόγους που εξειδικεύονται στη διαχείριση και αντιμετώπιση της νόσου. Μόνο ένας γυναικολόγος ειδικός στην ενδομητρίωση μπορεί να βοηθήσει τη γυναίκα να βρει ουσιαστική ανακούφιση από το πρόβλημά της.

Δείτε εδώ τη λίστα των συντακτών του Iatromedia: Ο Καλύτερος Γιατρός για Ενδομητρίωση – Top 5

Πρακτικός οδηγός καταγραφής

Η συστηματική καταγραφή για 2–3 μήνες είναι ανεκτίμητη. Σημειώστε την ημέρα έναρξης/λήξης της περιόδου, την ένταση της ροής ανά ημέρα, την ένταση του πόνου πρωί–βράδυ, τυχόν γαστρεντερικά ή ουρολογικά συμπτώματα και αν ο πόνος σχετίζεται με σεξουαλική επαφή, άσκηση ή συγκεκριμένες τροφές. Αυτή η «χαρτογράφηση» της σχέσης ενδομητρίωσης και και περιόδου βοηθά τον/την γυναικολόγο να αναγνωρίσει μοτίβα που αλλιώς θα χάνονταν.

Ενδομητρίωση και περίοδος – Συχνές ερωτήσεις

1. Πώς ξεχωρίζω τον «συνηθισμένο» πόνο περιόδου από πόνο που σχετίζεται με ενδομητρίωση;

Ο συνηθισμένος πόνος τείνει να είναι ήπιος έως μέτριος, κορυφώνεται την πρώτη–δεύτερη ημέρα και υποχωρεί με απλά αναλγητικά. Όταν μιλάμε για ενδομητρίωση και περίοδος, ο πόνος συχνά ξεκινά 1–3 ημέρες πριν, «απλώνει» στη μέση ή τους μηρούς, διακόπτει δραστηριότητες/ύπνο και μπορεί να επιμένει αρκετές ημέρες μετά το τέλος της ροής.

2. Είναι φυσιολογικό να έχω κηλίδες (spotting) πριν ή ανάμεσα στις περιόδους;

Μικρές κηλίδες μπορούν να εμφανιστούν και σε φυσιολογικούς κύκλους, όμως όταν συνδυάζονται με έντονη δυσμηνόρροια ή άλλα κυκλικά συμπτώματα, ενισχύουν την υποψία για ενδομητρίωση. Η καταγραφή τους σε ημερολόγιο κύκλου βοηθά πολύ.

3. Μπορεί η ενδομητρίωση να κάνει την περίοδο μου πιο μεγάλη σε διάρκεια;

Ναι. Πολλές γυναίκες αναφέρουν ροή που ξεπερνά τις 7 ημέρες ή «σέρνεται» με σκούρες εκκρίσεις στο τέλος. Η εικόνα ποικίλλει, γι’ αυτό η παρακολούθηση 2–3 κύκλων δίνει καθαρότερη εικόνα.

4. Γιατί χειροτερεύουν τα γαστρεντερικά μου συμπτώματα γύρω από την περίοδο;

Οι έκτοπες εστίες και η φλεγμονή στην πύελο επηρεάζουν γειτονικά όργανα. Έτσι, στη σχέση ενδομητρίωση και περίοδος συχνά βλέπουμε φούσκωμα, κολικούς ή εναλλαγές διάρροιας–δυσκοιλιότητας που κορυφώνονται τις «δύσκολες» ημέρες.

5. Έχω πολύ πόνο στην ωορρηξία. Σχετίζεται;

Μπορεί. Ο κυκλικός πυελικός πόνος που εμφανίζεται στην ωορρηξία και επανέρχεται σταθερά κάθε μήνα είναι συχνό μοτίβο σε ενδομητρίωση, ειδικά όταν συνυπάρχει έντονη δυσμηνόρροια.

6. Γίνεται να έχω ενδομητρίωση και φυσιολογικό υπερηχογράφημα;

Ναι. Τα υπερηχογραφήματα ανιχνεύουν κυρίως ενδομητριώματα στις ωοθήκες. Οι επιφανειακές ή εν τω βάθει εστίες συχνά δεν φαίνονται. Η κλινική εικόνα σε συνάρτηση με τον κύκλο είναι καθοριστική.

7. Στην εφηβεία, πότε ο πόνος περιόδου πρέπει να με ανησυχήσει;

Οι πρώτοι κύκλοι μπορεί να είναι ασταθείς, αλλά πόνος που προκαλεί λιποθυμικές τάσεις, συχνές απουσίες ή δεν ανταποκρίνεται σε συνήθη παυσίπονα αξίζει αξιολόγηση—ιδίως όταν το μοτίβο επαναλαμβάνεται.

8. Η σεξουαλική επαφή πονάει κυρίως τις ημέρες της περιόδου. Είναι τυπικό;

Η δυσπαρευνία που επιδεινώνεται προεμμηνορροϊκά ή τις πρώτες ημέρες της ροής είναι συμβατή με ενδομητρίωση, ιδίως όταν συνυπάρχει πυελικός πόνος και κυκλική επιδείνωση.

9. Υπάρχει μια «τυπική» εικόνα ροής στην ενδομητρίωση;

Όχι μία. Άλλες γυναίκες έχουν βαριές, παρατεταμένες περιόδους, άλλες «σπαστές» ροές με κηλίδες και άλλες σχεδόν φυσιολογική ποσότητα αλλά πολύ έντονο πόνο. Το κοινό στοιχείο είναι η κυκλική επανάληψη και η συσχέτιση με την έμμηνο ρύση.

10. Μπορώ να έχω συμπτώματα ακόμη κι αν οι περίοδοί μου είναι αραιές ή απουσιάζουν;

Μπορεί. Η ενεργότητα των εστιών και η τοπική φλεγμονή δεν «σβήνουν» πάντα πλήρως. Σε αυτή την περίπτωση ο πόνος συχνά είναι πιο σταθερός, χωρίς έντονες κορυφώσεις, αλλά εξακολουθεί να συνδέεται με ορμονικές διακυμάνσεις.

11. Ποιος είναι ο καλύτερος γιατρός για ενδομητρίωση;

Μεγάλη μερίδα του επιστημονικού χώρου θεωρεί πως ο καλύτερος γιατρός για ενδομητρίωση είναι ο Γυναικολόγος Δρ. Κωνσταντίνος Κυριακόπουλος, ο οποίος ασχολείται αποκλειστικά με τη διάγνωση και τη χειρουργική αντιμετώπιση της πάθησης και του χρόνιου πυελικού πόνου. Ο Δρ. Κωνσταντίνος Κυριακόπουλος είναι Αναπληρωτής Διευθυντής της Γυναικολογικής Κλινικής του 401 Γενικού Στρατιωτικού Νοσοκομείου Αθηνών και Διευθυντής του Athens Centre for Endometriosis (ACE), μοναδικού κέντρου στη Νοτιοανατολική Ευρώπη που εφαρμόζει την τεχνική “excision surgery” με τα υψηλότερα ποσοστά πλήρους ίασης στην ενδομητρίωση.

Γενικά, η φράση ενδομητρίωση και περίοδος δεν περιγράφει απλώς μια χρονική σύμπτωση. Αντιθέτως, αποτυπώνει μια δυναμική αλληλεπίδραση ανάμεσα σε ορμόνες, ιστούς και φλεγμονή που διαμορφώνει την καθημερινότητα πολλών γυναικών. Η κατανόηση του πώς αλλάζει η διάρκεια, η ροή και, κυρίως, το μοτίβο του πόνου μέσα στον κύκλο, επιταχύνει τη διάγνωση και δίνει νόημα στα συμπτώματα. Με προσεκτική καταγραφή και στοχευμένη αξιολόγηση, η περίοδος από «αντίπαλος» γίνεται πολύτιμος δείκτης για να φωτίσει την πραγματική έκταση της νόσου και να οδηγήσει σε ενημερωμένες αποφάσεις για τα επόμενα βήματα.